Cel strategiczny programu: przeciwdziałanie problemom alkoholowym.

Świadomość społeczna w zakresie rozumienia alkoholizmu jako choroby nadal jest niedostateczna. Umieszczenie alkoholizmu w kategorii chorób wywołało wiele kontrowersji również wśród pracowników służby zdrowia. Wiele osób uważa, że trochę silnej woli wystarczy, aby pozbyć się wstydliwego problemu. Nadal niewielka część społeczeństwa ma świadomość, że oprócz ważnej roli lekarza – diagnosty i konsultanta powikłań choroby alkoholowej, potrzebna jest długoterminowa psychoterapia pod kierunkiem specjalisty (psychoterapeuty lub terapeuty uzależnień), która pozwoli alkoholikowi zrekonstruować swoje życie, odbudować ważne wartości oraz podjąć trud mierzenia się z przeciwnościami losu bez wspomagania się alkoholem.

Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że rozpowszechnienie problemów alkoholowych w ogólnej populacji wynosi ok. 12%, jednak w populacji pacjentów jest ono wyższe. Problemy alkoholowe, łącznie z uzależnieniem, występują u około 20–30% pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. W badaniach przeprowadzonych w szpitalach stwierdzono problemy alkoholowe u 42% mężczyzn i 35% kobiet. Ponieważ dane te zbliżone są do wartości odnoszących się do rozpowszechnienia innych chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, lekarze równie rygorystycznie powinni podchodzić do rozpoznawania problemów alkoholowych.

Badania przeprowadzone podczas przyjęcia do szpitala wykazały objawy problemów alkoholowych u 22% pacjentów, natomiast tylko 7,4% wypisów zawierało diagnozę zaburzeń związanych z alkoholem. ^[2]

Skala spożycia alkoholu w Polsce jak i częstość jego medycznych następstw powodują konieczność wzmożenia “czujności alkoholowej”, a podejrzewanie alkoholowego tła różnych zaburzeń da wynik pozytywny. Potwierdzenie podejrzeń alkoholowego tła wielu schorzeń może przyczynić się do pogłębienia diagnozy zarówno schorzenia podstawowego jak i problemu alkoholowego. To z kolei może pociągnąć za sobą bardziej adekwatną i skuteczną formę pomocy choremu. Jednym z ważnych zadań każdego lekarza jest profilaktyka. Jej podstawą jest między innymi szerzenie oświaty zdrowotnej, w tym zachęcanie do prozdrowotnego stylu życia. Mieści się w tym również nauka rozsądnego picia.

Alkohol uważany jest za jeden z ważniejszych czynników zwiększających ryzyko zgonu przed 65 r. ż. Zjawisko to jest szczególnie niepokojące w Polsce, gdzie częstość zgonów przedwczesnych (tj. przed 65 r. ż.) jest o ok. 40% wyższa niż średnia europejska. Dotyczy to szczególnie mężczyzn, wśród których zgony przedwczesne stanowią aż 47% wszystkich zgonów. Statystyki opierające się na przyczynach zgonów nie w pełni oddają wymiar zjawiska wpływu alkoholu na umieralność. Właściwie odnotowują alkohol jako przyczynę zgonu jedynie w wypadku śmiertelnych zatruć alkoholem. W Polsce obserwujemy dość wyraźny wzrost śmiertelnych zatruć alkoholem w interakcji z innymi substancjami (najczęściej lekami psychotropowymi). Osoby nadużywające alkoholu żyją średnio 10–22 lata krócej od wieku oczekiwanego.

Jak wynika z informacji Ministerstwa Zdrowia średni koszt leczenia w szpitalu ogólnym w 1986 roku (osobodzień) kształtował się na poziomie 130 zł. Jeżeli uznamy, że wśród pacjentów polskich szpitali ok. 20% stanowią osoby mające problemy alkoholowe, które w istotny sposób wpływają na rozwój i przebieg różnorodnych chorób somatycznych (np. choroby układu nerwowego, pokarmowego, krążenia, marskość wątroby, zapalenie trzustki, pewne postaci nowotworów itp.) oraz że osoby te nie są leczone krócej niż inni, przeciętni chorzy, możemy oszacować, że koszt ich leczenia wyniósł 1 410 377 800 zł.

Warto podkreślić, że polski model picia, w którym nadal dominują napoje wysokoprocentowe jest znaczne bardziej chorobotwórczy niż w innych państwach europejskich. Do wyżej wymienionej kwoty należy dodać koszty leczenia osób z problemem alkoholowym w szpitalach klinicznych akademii medycznych i klinik instytutów naukowych, które w Polsce liczone są odrębnie. Zaniżając koszty przyjmuje się, iż jedynie 10% pacjentów polskich szpitali klinicznych i instytutów naukowych to osoby mające problemy alkoholowe. Koszt leczenia w szpitalu klinicznym (osobodzień), w roku 1996 wynosił 161 zł, a w instytucie naukowym 230 zł. Daje to w wymienionych strukturach kwotę 1 237 693 618 zł. Leczenie w placówkach leczenia odwykowego, choć mniej kosztowne wyniosło ok. 50 000 000 zł. Suma kosztów związanych z leczeniem pacjentów nadużywających alkoholu w sposób szkodliwy dla zdrowia, a także osób uzależnionych od alkoholu w placówkach państwowych wyniosła w 1997 roku 2 743 945 591 zł.

Problemy alkoholowe są istotnym czynnikiem powodującym późne zgłaszanie się do lekarza. Zmieniając obraz kliniczny, alkohol utrudnia właściwe rozpoznanie szeregu chorób. Sprzyja tym samym zaniechaniu leczenia lub leczeniu niesystematycznemu. Zmniejsza więc skuteczność rutynowej terapii.

Koszty leczenia choroby alkoholowej, zarówno uzależnienie jak i nadużywanie, to tylko niewielka część całkowitych kosztów zdrowotnych związanych z alkoholem. Brak jest badań dotyczących kosztów chorobowości i spadku produktywności związanej z piciem. Koszty związane z umieralnością obliczane są na podstawie przyszłych zarobków. Należy również oszacować inne koszty spowodowane piciem, jak przestępstwa, niszczenie mienia w wyniku pożarów lub wypadków samochodowych, koszty zaangażowania wymiaru sprawiedliwości i systemu pomocy społecznej.

Ważne są także straty społeczne wynikające z przedwczesnych zgonów, z alkoholowego zespołu płodowego (konieczność zapewnienia niepełnosprawnym dzieciom i osobom dorosłym opieki w zakładach stałego pobytu, opieki nad noworodkiem, leczenie zaburzeń rozwoju umysłowego i anomalii anatomicznych), jak również koszty związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości oraz opieki społecznej, utrata zdolności do pracy przez ofiary przestępstw związanych z alkoholem i osoby skazane na pobyt w więzieniu za przestępstwa popełnione pod wpływem alkoholu.

Alkohol jest również przyczyną bardzo wysokiej wypadkowości ze skutkami śmiertelnymi (praca, wypadki komunikacyjne itp.). Na jedną ofiarę śmiertelną przypada co najmniej 10 osób z długotrwałą niezdolnością do pracy, a najczęściej z trwałym inwalidztwem. Około 40% wypadków drogowych powodują osoby w stanie nietrzeźwym, śmierć na drogach ponoszą 2,5–11 razy częściej osoby pijące niż niepijące.

W prewencji problemów alkoholowych mówi się o zjawisku nazywanym paradoksem prewencyjnym. Charakteryzuje się ono tym, że szkody wywoływane przez umiarkowaną konsumpcję alkoholu są relatywnie większe niż te, które związane są z uzależnieniem.

Alkohol jest wreszcie jednym z najważniejszych czynników prowadzących do samobójstwa – prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby pijące jest 3–9 razy wyższe niż przez niepijące.

Koszty związane z piciem i nadużywaniem alkoholu w roku 1997 szacowano na poziomie 25 miliardów złotych. W krajach EWG straty te szacowane są na 3–4% globalnego produktu narodowego brutto. W Polsce, ze wzglźdu na bardziej destrukcyjny model picia, trzeba je zwiźkszyę o Ľ. Wpływy fiskalne z rynku alkoholowego, w tym czasie, wyniosły 6,4 miliarda złotych.

Określenie “alkoholizm” stało się terminem mało precyzyjnym. Oznacza zarówno zdefiniowany zespół uzależnienia od alkoholu jak i całokształt problemów medycznych, psychologicznych, społecznych i ekonomicznych związanych z alkoholem. “Alkoholizm” przestał być tylko terminem medycznym, ale wszedł do powszechnego użytku, gdzie niestety, niesie z sobą pejoratywne konotacje, a często jest używany jako wyzwisko. Lekarze starają się unikać diagnoz, które mogłyby być odebrane przez pacjentów lub otoczenie jako ośmieszające lub piętnujące.

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca unikania terminu “alkoholizm”, a zamiast niego lansuje używanie terminów “zespół uzależnienia od alkoholu” lub “uzależnienie od alkoholu” (nr statystyczny F 10.2 według obowiązującej X Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów – ICD 10) oraz “picie szkodliwe” (nr F 10.1). Ten ostatni termin zastąpił często używane w poprzedniej wersji Klasyfikacji terminy: “niesprawności związane z alkoholem” lub “problemy alkoholowe”, które w tym opracowaniu będą używane zamiennie.

Picie szkodliwe to model picia alkoholu powodujący powstawanie szkód zdrowotnych. Mogą one przybierać formę zaburzeń somatycznych (np. uszkodzenie wątroby, w związku z przewlekłym piciem) lub psychicznych (stany depresyjne wtórne do nadmiernego picia).

Podobnie jak w przypadku picia ryzykownego i ten model picia alkoholu spotyka się z dezaprobatą otoczenia i wiąże się z przykrymi konsekwencjami natury społecznej. Jednakże fakt, iż dany model picia alkoholu jest negatywnie odbierany przez rodzinę lub środowisko osoby pijącej, nie dowodzi jeszcze, iż mamy do czynienia z piciem szkodliwym.

Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych – rewizji dziesiątej (ICD-10) zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem środków (substancji) psychoaktywnych dzieli się następująco: