C z ę ś ć II

Poziom spożycia alkoholu w skali globalnej wzrastał w ostatnich dziesięcioleciach, przy czym większa część tego wzrostu przypadała na kraje rozwijające się. Zarówno średnia objętość spożywanego alkoholu, jak i wzorce picia wykazują znaczne różnice między poszczególnymi subregionami. Średnia ilość wypijanego alkoholu największa jest w Europie i Ameryce Północnej, a najniższa we wschodniej części regionu śródziemnomorskiego oraz w południowo- -wschodniej Azji. Najbardziej szkodliwe wzorce picia dominują w Europie Wschodniej, Ameryce Południowej oraz w części Afryki. Z kolei najmniej szkodliwe wzorce picia spotyka się przede wszystkim w Europie Zachodniej oraz bardziej ekonomicznie ustabilizowanych częściach regionu Zachodniego Pacyfiku.

Na całym świecie alkohol jest przyczyną 3,2% zgonów (1,8 mln) oraz 4% DALY (58,3 mln). Jeśli chodzi o poszczególne subregiony, odsetek obciążenia chorobami przypisywanymi alkoholowi największy jest w obydwu Amerykach oraz w Europie, gdzie wynosi od 8% do 18% całkowitego obciążenia w populacji mężczyzn oraz od 2% do 4% w populacji kobiet. Oprócz bezpośredniego wpływu w formie zatrucia i uzależnienia, będących przyczyną zaburzeń związanych z piciem alkoholu, szacuje się, iż alkohol przyczynia się na całym świecie do wystąpienia 20–30% następujących przypadków: raka przełyku, raka wątroby, marskości wątroby, zabójstw, padaczki i wypadków samochodowych. Jeśli chodzi o mężczyzn żyjących w Europie Wschodniej, 50–75% utonięć, przypadków raka przełyku, padaczki, niezamierzonych urazów, zabójstw, wypadków samochodowych i marskości wątroby przypisuje się wpływowi alkoholu.

Bardzo szybko można osiągnąć korzyści wynikające ze zmniejszenia spożycia alkoholu, ponieważ większość obciążenia przypisanego wynika z urazów oraz zaburzeń psychicznych i układu nerwowego. Obniżenie wielkości konsumpcji alkoholu o jedną czwartą w stosunku do jej aktualnego poziomu mogłoby spowodować zmniejszenie liczby DALY w roku 2010 o około15 mln.

Akcesja do Unii Europejskiej, rozumiana nie tylko jako proces ściśle polityczny, ale również cywilizacyjny, oznacza swego rodzaju drugą fazę transformacji czyli głębokich przemian, które nie pozostaną bez wpływu na zjawiska związane z konsumpcją alkoholu ^[1]. Ostatnia dekada XX wieku odznaczała się gwałtownymi zmianami obyczajowymi. Pojawiły się zjawiska niepokojące, głównie związane z rynkowym podejściem do picia alkoholu przez młodzież oraz z osłabieniem więzi społecznych i kulturowych przepływów międzygeneracyjnych Słusznie wskazuje się na utrwalenie się picia jako atrybutu stylu życia ludzi młodych. Było to swoiste "doganianie" Europy w negatywnych tendencjach, niekiedy wyraźnie indukowane przez rynkowo zorientowane duże podmioty gospodarcze. Można spodziewać się, że nadchodzące lata będą kontynuacją tego trendu, w postaci utrwalenia się nabytych w minionej dekadzie wzorów zachowań i zawartości kultury życia codziennego. Może dalej wzrastać rola alkoholu jako pierwszej substancji psychoaktywnej torującej drogę do innych środków (nikotyna, narkotyki). Dalszej unifikacji może ulegać picie chłopców i dziewcząt. Być może dalej będzie obniżał się wiek inicjacji alkoholowej, a zwłaszcza może rosnąć praktyczne przyzwolenie dorosłych na picie dzieci i młodzieży. W związku z zaostrzoną walką konkurencyjną należy się liczyć z ponowną ekspansją marketingu alkoholowego, gdyż wiele firm będzie się starało na stałe zająć swoje miejsce na rynku. Sprzyjać to będzie dezintegracji społecznej i wraz z nią – wzrostowi problemów alkoholowych. Jednocześnie zbliżanie się do krajów Unii oznacza takie pozytywne elementy jak bliższą współpracę z praktykami i badaczami w krajach “Piętnastki”, uczestnictwo w programach ogólnoeuropejskich, które to procesy nasilą się w związku z usunięciem ostatnich formalnych barier. Polska może w tym procesie odgrywać aktywną rolę, dysponując znacznym potencjałem praktyczno-teoretycznym w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Badania ankietowe, które zostały przeprowadzone w lecie (czerwiec–lipiec) 2003 r. z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, miały na celu określenie zmian w wielkości i strukturze spożycia napojów alkoholowych po spadku cen napojów spirytusowych w wyniku obniżenia akcyzy.

Porównanie wyników uzyskanych w 2003 r. z wynikami z 2002 r. wskazuje na wzrost średniego spożycia napojów alkoholowych o 15%. Najwyższy wzrost odnotowano w konsumpcji napojów spirytusowych – o 25%. Spożycie wina zwiększyło się o 13% i piwa o 5%. W efekcie zmian w konsumpcji poszczególnych napojów alkoholowych zmieniła się struktura spożycia alkoholu. Jeszcze w 2002 r. blisko 52% alkoholu wypijano pod postacią piwa, a ok. 39% pod postacią napojów spirytusowych. W 2003 r. udział piwa w spożyciu spadł do niespełna 48%, a udział napojów spirytusowych wzrósł do prawie 44%. Udział wina nie uległ zmianie i pozostaje na poziomie prawie 9%.

Osoby, których roczną konsumpcję wylicza się na poziomie przekraczającym 12 litrów 100% alkoholu traktuje się jako nadmiernie pijących. Trzeba zauważyć, że grupa ta zwiększyła się o ponad 1/3. Ponadto, co ważniejsze, wzrost konsumpcji alkoholu oznacza wzrost koncentracji spożycia. Powiększenie grupy osób nadmiernie pijących oznaczać może nasilenie rozpowszechnienia problemów zdrowotnych i społecznych związanych z alkoholem. Ryzyko powstawania takich problemów jest bowiem w tej grupie największe.

Istotny statystycznie wzrost odsetka nadmiernie pijących wystąpił również wśród uczniów i studentów. Na poziomie ogółu badanych uczniów i studentów odsetek ten uległ więcej niż podwojeniu, zaś wśród mężczyzn o statusie ucznia lub studenta – prawie potrojeniu.

Znaczenie picia alkoholu zmienia się w zależności od kontekstu kulturowego: od społeczeństw, gdzie tradycyjnym modelem jest konsumpcja okazjonalna, rytualna, związana ze świętowaniem, do takich, gdzie napoje alkoholowe stanowią część diety. Konsumpcja alkoholu ma istotny wpływ na zdrowie fizyczne, psychiczne oraz społeczne jednostek, rodzin i społeczności w regionie. Jej bezpośrednie i pośrednie efekty są rozproszone i kosztowne, nie dotyczą wyłącznie łatwej do zidentyfikowania mniejszości osób pijących szkodliwie, ale wpływają na cała populację. We wszystkich kulturach, w których alkohol jest łatwo dostępny, rozwiana jest zarówno formalna jak i nieformalna polityka mająca na celu zmniejszanie problemów i szkód związanych z alkoholem angażujących w nią jak największe grupy społeczne.

Alkohol ma niekorzystny wpływ na liczne aspekty życia osób pijących, w tym na ich zdrowie, szczęście, życie rodzinne, przyjaźń, pracę, naukę, możliwości zatrudnienia i finanse.

Alkohol jest substancją psychoaktywną, a jego konsumpcja może doprowadzić do wielu niebezpiecznych skutków w tym do uzależnienia, które mogą doprowadzić do zwiększenia ryzyka zachorowalności i umieralności. Picie alkoholu nierozerwanie wiąże się ze wzrostem ryzyka występowania wypadków, min. drogowych, przemocy w rodzinie, przestępstw z użyciem przemocy, zachowania kryminalne. Napoje alkoholowe są odpowiedzialne za około 9% przypadków zachorowań w państwach Regionu Europejskiego. 40–60% wszystkich zgonów w Europie spowodowane jest zamierzonymi lub nieumyślnymi uszkodzeniami ciała przypisywanymi konsumpcji alkoholu.

Koszty ekonomiczne picia alkoholu znacząco obciążają jednostki, rodziny i społeczności. Składają się na nie koszty medyczne, koszty związane z obniżeniem produktywności z powodu różnorodnych zachorowań, straty materialne, spadek dochodów oraz ekonomiczne następstwa przedwczesnej umieralności (dane pochodzą z Europejskiego Planu Działań Dotyczących Alkoholu na lata 2000–2005).